Wiesław Maź SVD

Misjonarz w poszukiwaniu człowieka

(Annales Missiologici Posnanienses
Poznań 2003, t. 13, s. 273-278.)

Refleksje na temat tożsamości misjonarza w trzecim tysiącleciu - wyzwania i nadzieje - okiem uczestnika sympozjum misjologicznego: "Misjologia XXI wieku" - Pieniężno 8-10 listopad 2002

Chrześcijanie na progu trzeciego tysiąclecia stają twarzą w twarz z sytuacją zła, która jak nigdy przedtem, zdaje się obejmować świat swoimi mackami. Sytuacja zła - to sytuacja ludzkiego grzechu - zarówno w wymiarze indywidualnym jak i strukturalnym. To, bardziej albo mniej, świadome odrzucanie swojej ludzkiej tożsamości, a przynajmniej brak zaangażowania w stawaniu się coraz bardziej człowiekiem. Istotą człowieczeństwa jest stałe dążenie "ku" Prawdzie - nierozerwalnie połączone z pragnienie Dobra i tęsknotą za Pięknem.

Dwa tysiące lat temu, na terenach pogrążonych dzisiaj w nienawiści i śmierci, jeden człowiek, wskazał światu kierunek "ku" życiu. Będąc Synem Bożym, przezwyciężył śmierć, aby każdy z nas mógł żyć - ciesząc się życiem. Dobra Nowina, ogłoszona przez Jezusa Chrystusa światu i powierzona Kościołowi, to radosna Ewangelia życia, to obietnica życia, to pragnienie, abyśmy żyli, a żyjąc - trwali w miłości - to modlitwa do Ojca, abyśmy stanowili jedno. Przyglądając się dzisiejszemu światu trudno oprzeć się wrażeniu, że gdzieś, w zawieruchach dziejowych, zagubiliśmy naszą Ewangelię - Ewangelię Chrystusa. Dwa tysiące lat życia Kościoła, to dwa tysiące lat zmagania się ludzkiego ducha z duchem czasu. To niekiedy historia upadku człowieka, ale i jego dążenia "ku" temu, co Prawdziwe, co Dobre i Piękne. W trzecie tysiąclecie wchodzimy z bagażem różnorakich doświadczeń - z lękiem, ale i z nadzieją, że nie jesteśmy sami. W tym wielkim świecie, zamkniętym dla wielu z nas w przestrzeni i czasie naszych codziennych trosk - nie jesteśmy sami. Co więcej, przed nami stale aktualne zadanie, aby światu powiedzieć - a przede wszystkim zaświadczyć, że nie jesteśmy sami, że jest Bóg, który nie pozwala nam na samotność.

W to zadanie, w kościele polskim, nieustannie wpisuje się Zgromadzenie Słowa Bożego, które będąc zgromadzeniem misyjnym, ciągle poszukuje "człowieka samotnego" - wychodzi mu na spotkanie, aby spotkać się z nim w miejscu jego zamieszkania, w jego kulturze, w jego domu - by powiedzieć mu, że nie jest sam. Aby ta misja powiodła się trzeba człowieka zrozumieć, aby go zrozumieć - trzeba go poznać, aby go poznać - trzeba go odnaleźć, aby go odnaleźć - trzeba umieć szukać.

Tym zagadnieniom była poświęcona, przeprowadzona w Pieniężnie, w dniach 8-10 listopada 2002r., sesja naukowa, zatytułowana: "Misjologia XXI wieku". Przez trzy dni, zaproszeni przez Ojców Werbistów goście, zastanawiali się - jaka winna być misjologia XXI wieku, a w szczególności, przed jakimi wyzwaniami stoi misjonarz nowego tysiąclecia - człowiek świadomy swego życia w Bogu, pragnący w konkretnym dzisiejszym świecie szukać "człowieka samotnego" - który żyjąc ogarnięty miłością - nie wie o tym. Punktem wyjścia refleksji naukowej był człowiek, ten, który odnaleziony przez Chrystusa, pragnął nauczyć innych sztuki poszukiwania - o. Feliks Zapłata SVD - profesor, doktor habilitowany, zwany "Ojcem misjologii polskiej". W roku 1969 założył na ATK w Warszawie pierwszą w historii naszego kraju specjalizację misjologii, którą kierował do 1981 r. W 20 lat po śmierci zgromadził w konkretnym miejscu - na Warmii, grupę ludzi szczególnie zaangażowanych w dzieło misyjne Kościoła.

Podejmując refleksję naukową nad wyzwaniami współczesnej misjologii i działalności misyjnej Kościoła, prelegenci sympozjum rozpoczęli od zanurzenia się w historyczne aspekty polskiej misjologii - przywołując postać - osobę i dzieło - o. Zapłaty, czego dokonał ks. lic. Piotr Sokołowski SVD, jak i wysłuchując referatu na temat: "75 lat ruchu misjologicznego w Polsce", który to temat przedstawił ks. dr Ambroży Andrzejak. Niejako personifikacją rozważań historycznych była obecność na sympozjum Pani Doktor Wandy Błeńskiej z Poznania, która przez 40 lat pracowała na misjach w Ugandzie - stojąc tym samym u początków działalności polskich misjonarzy w świecie - jak i wystąpienie ks. prof. dr hab. Władysława Kowalaka SVD, pracownika UKSW, który przedstawiając o. Feliksa Zapłatę - "Twórcę misjologii polskiej" - przez wiele lat osobiście z nim współpracując, przywołał szczególnie żywe wspomnienia, charakteryzujące ducha i myśl o. Zapłaty.

Zakotwiczone w historycznym fundamencie rozważania uczestników sympozjum, w kolejnych dniach zostały poświęcone teologicznym, antropologicznym i praktycznym aspektom misji. Podejmując zagadnienie: "Tematy i tendencje w teologii misji - perspektywy naprzyszłość" ks. prof. Eugen Nunnenmacher SVD z Sant Augustin, zwrócił szczególną uwagę na sytuację panującą w świecie. Misja Kościoła jest stale uwarunkowana zmianami dokonującymi się w rzeczywistości ziemskiej. Świat jest prawdziwym locus teologicus. Dlatego refleksja misjologii nieustannie musi zmierzać do odczytywania sytuacji życia współczesnego człowieka. Skoro drogą Kościoła jest człowiek, to Kościół nieustannie musi być przy tym człowieku obecny. I to - przy człowieku - spod każdej szerokości geograficznej i sytuacji społeczno-kulturowej. Profesor Nunnenmacher zwrócił tutaj uwagę na nową świadomość Kościoła, który coraz bardziej staje się Kościołem Uniwersalnym. Można już zauważyć powolne zmiany w przechodzeniu Kościoła od przesadnego europocentryzmu i centralizmu, ku orientacji ogólnoświatowej, z przeniesieniem środka ciężkości na kościoły lokalne. To przed nimi stoi szczególnie ważne zadanie misji w trzecim tysiącleciu. Dalszymi, niemniej ważnymi kwestiami w "Kościele jutra", jest zagadnienie współpracy z osobami świeckimi, powrót do biblijnego i egzystencjalnego nauczania, jak i budzenie świadomości dialogicznej, szczególnie na polu ekumenizmu i dialogu międzyreligijnego. Tendencje te w przyszłości będą wyznaczać sposób bycia Kościoła i realizacji powierzonej mu misji.

Nad dzisiejszym sensem posłania misyjnego zastanawiał się ks. prof. dr hab. Jan Górski z Uniwersytetu Śląskiego. W referacie na temat: "Problematyka misyjna w międzynarodowych spotkaniach misjologów chrześcijańskich", przedstawił szerokie spektrum zagadnień dotyczących szczególnie aktualnych trendów zamyśleń nad Kościołem. Okiem "praktykującego teologa" zwrócił uwagę na konieczność holistycznego ujęcia sytuacji Kościoła w zmieniającej się rzeczywistości. Mimo, że świat się zmienia - Jezus Chrystus jest nadzieją dzisiejszego świata - może o wiele bardziej dzisiejszego niż wczorajszego. Problematyka misyjna dzisiaj, to w szczególności: sprawa inkulturacji i kontekstualizacji, ekumenizmu i dialogu międzyreligijnego. Kościół dzisiaj musi uwolnić się od nadmiernej instytucjonalizacji i gettonalizacji. Przezwyciężaniem tych tendencji jest postawa otwarta, oparta na wspólnym przebywaniu ze sobą, prowadzącym do lepszego poznania i zrozumienia.

Lepsze poznanie konkretnego człowieka, konkretnej wspólnoty, kościoła, czy religii to warunek urzeczywistniania modlitwy Jezusa do Ojca: "aby stanowili jedno, by świat uwierzył". Dzisiejszemu światu potrzebny jest znak jedności, znak pojednania, znak, jaki mogą dać Chrześcijanie. Rozdarci podziałami - jesteśmy zgorszeniem dla świata. Stąd ciągła troska o dążenie ku jedności. Jak wiele barier będzie trzeba przekroczyć, ile stereotypów obalić, jaką drogą pójść? Drogą jest człowiek - przypomniał o tym ks. dr hab. Leonard Górka SVD w swoim referacie zatytułowanym: "Ekumeniczna ewangelizacja". W centrum objawienia stoi człowiek - nie Bóg - tylko człowiek. Taka była intuicja ks. Granata, który swój podręcznik teologii dogmatycznej zatytułował: "Ku człowiekowi i Bogu w Chrystusie". Przełamywanie barier jest drogą ewangelizacji. Dążenie ku jedności chrześcijan jest drogą ewangelizacji. Świadectwo jedności chrześcijan jest jednak zafałszowane, gdy ponad Chrystusa przedkładamy własny kościół, czy zabezpieczenia własnej wspólnoty. Jeśli chcemy uniknąć zbliżenia pozornego, musimy zacząć od ewangelizacji samych siebie.

Zwrot ku człowiekowi w rozważaniach teologicznych sięga swymi korzeniami chrześcijańskiej antropologii, która na gruncie rozważań misjologicznych zyskuje konkretny wyraz i ubogacenie w antropologii kulturowej. Na "Znacznie antropologii kulturowej dla studiów misjologicznych" zwrócił uwagę ks. dr Jacek Pawlik SVD. Zaangażowanie antropologii kulturowej w kontekście misji, realizuje się w ramach antropologii misyjnej, której przedmiotem badań jest kontekst działalności misyjnej. Jest to zarówno sprawa metody prowadzenia misji jak i osobowości misjonarza. Wydaje się, że dzisiaj sprawą szczególnej wagi jest szerokie zaangażowanie antropologii kulturowej w działalność misyjną Kościoła. Na styku Ewangelii i kultury rodzą się kwestie poznania i zrozumienia człowieka w jego własnym kontekście, oraz transpozycji Dobrej Nowiny do tego nowego świata idei, pojęć, znaków i symbolów. To także, może w jeszcze większym stopniu, kwestia odczytania Ewangelii z danej kultury. Na uwagę zasługuje przedstawiona w ramach sympozjum charakterystyka "osobowości wielokulturowej" - Pawlika, którą winien odznaczać się misjonarz XXI wieku. Formowanie "osobowości wielokulturowej" obejmuje: naukę kultury, naukę języka, oraz naukę dialogu - komunikacji międzykulturowej.

Przeżywanie wiary w życiu konkretnego człowieka realizuje się w ściśle określonym miejscu i czasie. Przekaz Dobrej Nowiny musi uwzględniać ten kontekstualny wymiar wiary. Tekst - Ewangelia, domaga się kontekstu, którego rozpoznanie i przyjęcie warunkuje głębokie doświadczenie wiary i przyjęcie jej jako rzeczywistości własnej - tożsamej - nie obcej. Stąd też temat: "Kontekstualny wymiar misji", jaki podjął w ramach sympozjum ks. dr Henryk Szymiczek SVD. W swoim wystąpieniu opowiedział się za odejściem w teologii od metody dedukcyjnej i konieczności przyjęcia metody indukcyjnej, polegającej na wsłuchiwaniu się we współczesny świat, w jego sytuacje, a następnie odczytywanie ich w świetle Ewangelii. Pozytywny wymiar inkulturacji, przejawiający się między innymi w kulturowej transpozycji liturgicznej, kryje w sobie niebezpieczeństwo usankcjonowania teologii lokalnych. Ich znaczenie dla współczesnego przekazu wiary trudno przecenić. W tym kontekście pojawia się ponownie kwestia kościołów lokalnych, oraz zagadnienie wymiany myśli pomiędzy "centrum" a kościołami lokalnymi. Wydaje się, że kontekstualizacja jako metoda hermeneutyczna, obejmująca wszystkie aspekty ludzkiego życia, staje się dzisiaj konieczną metodą ewangelizacji.

Praktyka działalności misyjnej wskazuje na konieczność prowadzenia rozważań teoretycznych, które przyczyniają się do coraz lepszego i pełniejszego rozumienia istoty misji oraz sposobu jej realizacji. Z drugiej strony, można mówić o nieocenionym wpływie praktyki głoszenia Słowa na rozwój myśli teologicznej, czy antropologicznej. Ostatniego dnia pieniężnieńskiego sympozjum zostały podjęte praktyczne aspekty misji. Swoje referaty wygłosili: ks. dr Adam Wąs SVD - podejmując zagadnienie: "Chrześcijańska misja i islamska da'wa"; ks. dr Andrzej Miotk SVD - zwrócił uwagę na: "Wszechstronne przygotowanie misjonarza w XXI wieku"; ks. dr Wojciech Kluj OMI - przedstawił: "Model misjonarza w XXI wieku". Ujmując syntetycznie podjęte zagadnienia trzeba powiedzieć, że misjonarz XXI wieku musi odznaczać się wszechstronnym przygotowaniem intelektualnym, psychicznym i duchowym. Formacja misjonarza powinna obejmować płaszczyznę ludzką, duchową, intelektualną jak i pastoralną. Tylko taki misjonarz będzie umiał być z ludźmi w ich własnych wspólnotach - kościołach lokalnych, odkrywając ich wewnętrzne bogactwo, które i jemu samemu będzie pozwalało wzrastać w wierze. Misja rodzi się z wiary misjonarza. Wewnętrzny jak i zewnętrzny dynamizm wiary przekłada się na działalność misyjną. Zwrócił na to uwagę ks. dr Wąs mówiąc o islamskiej da'wa, która analogicznie do chrześcijańskiego rozumienia misji, jest wysiłkiem muzułmanów zmierzającym do podzielenia się swoją religią z całym światem.

Misjonarz XXI wieku w poszukiwaniu człowieka - tak można streścić to wszystko, co wydarzyło się w ramach spotkania teologów, antropologów i misjologów w Pieniężnie w 2002 r. Prawda ta przejawiała się na wiele sposobów. Poszukiwanie człowieka i zrozumienie jego życia, to podstawowe zadanie dla współczesnego misjonarza. Tylko na takiej podbudowie możliwe jest wiarygodne przekazanie wiary w Boga - objawionego nam w Jezusie Chrystusie. Przykład takiego życia dał nam pierwszy werbistowski misjonarz o. Józef Freinandemetz - misjonarz Chin. Dla Chińczyków stał się Chińczykiem. W ramach sympozjum została otwarta specjalna ekspozycja poświęcona temu wielkiemu misjonarzowi - dzisiaj bł. o. Józefowi. O. Feliks Zapłata, bł. o. Józef Freinandemetz - to ci, którzy nas poprzedzili. Trzeba tu jednak wspomnieć jeszcze o tym, który dzisiaj, w bardzo konkretnej rzeczywistości Indian z Boliwii, żyje i pracuje, a który swą obecnością i darem wdzięczności uświęcił spotkanie w Pieniężnie - o. dr hab. Piotr Nawrot SVD. Jako misjonarz jest tym, który szuka człowieka, spotykając się z nim na ścieżkach swoich badawczych poszukiwań. Szacunek dla człowieka, dla jego kultury, historii, umiejętność słuchania i ciężka praca, pozwoliły mu dotrzeć do ludności autochtonicznej Ameryki, do ich serc i umysłów. Owoce tego spotkania są imponujące. Odnalezione i opracowane przez o. Nawrota, przedstawione w Pieniężnie - "Requiem Indian Chiquitos" - w wykonaniu Zespołu Muzyki Dawnej - "Cappella Gedanensis" - pod dyrekcją o. Piotra Nawrota, jest najlepszym świadectwem rozumienia misji w początkach ewangelizacji Ameryki, jak i wymownym drogowskazem dla przyszłych pokoleń misjonarzy. Misjonarz XXI wieku, to misjonarz na ścieżkach prowadzących do autentycznego spotkania z konkretnym człowiekiem w jego własnym domu.